Tâm lý đầu tư tác động lớn đến kết quả sau cùng của nhà đầu tư nhưng nhiều người vẫn chưa đánh giá đúng về nó.
Theo Warren Buffett, đầu tư không phải là trò chơi mà người có IQ 160 sẽ đánh bại người sở hữu IQ 130. Không chỉ kiến thức, kinh nghiệm mà tâm lý đầu tư cũng đóng vai trò lớn trong thành công của nhà đầu tư. Trong bài viết này, tôi sẽ phân tích ảnh hưởng của yếu tố tâm lý, những hiện tượng tâm lý đầu tư thường gặp cũng như đưa ra lời khuyên để bạn giao dịch Crypto hiệu quả hơn.
Ảnh hưởng của tâm lý đến hoạt động đầu tư
Một số nghiên cứu cho rằng quyết định của nhà đầu tư không phải luôn luôn dựa vào yếu tố tâm lý nhưng cũng chịu ảnh hưởng phần nào. Trong thực tế, yếu tố tâm lý có tác động đáng kể tới thái độ và hành vi của nhà đầu tư.
Cụ thể là khi đang trong tâm trạng tốt, họ trở nên lạc quan hơn với các phán đoán của mình. Nhưng khi không ở trong trạng thái tốt thì họ trở nên bi quan hơn về hoạt động đầu tư. Và tự tin hay bi quan thái quá cũng đều dẫn đến các quyết định đầu tư không chính xác.
Tại sao cần quản trị cảm xúc khi đầu tư Crypto?
Như đã nói ở trên, bất kỳ cảm xúc thái quá nào cũng có ảnh hưởng không tốt đến quyết định đầu tư của bạn. Rất khó để gạt bỏ cảm xúc khi mà hỉ nộ ái ố đã là một phần không thể thiếu của con người. Do đó, thứ bạn cần chính là một chiến lược quản trị cảm xúc.
Nếu không giữ cho mình cái đầu lạnh, bạn sẽ rất dễ mất khả năng suy xét, sẵn sàng nghe theo ý kiến của người khác dù chưa rõ đúng sai.
Hơn nữa, một trong những điều khó nhất trong quá trình đầu tư là không để tâm lý đám đông cuốn đi, tránh mắc phải những hiện tượng như FOMO hay FUD.
Kiểm soát tốt tâm lý đầu tư là điều kiện tiên quyết để tồn tại. Nó đồng thời cũng làm vơi bớt nỗi sợ hãi khi mất tiền và giúp bạn không rơi vào tuyệt vọng.
Trong một cuộc chơi đầy biến động và bất ngờ như Crypto, tâm lý giao dịch vững vàng là chìa khóa để bạn đưa ra những quyết định sáng suốt và hiệu quả hơn, thu về lợi nhuận ổn định.
Những hiện tượng tâm lý đầu tư phổ biến
Thiên kiến xác nhận
Thiên kiến xác nhận là hiện tượng tâm lý khi một người chỉ chấp nhận những thông tin nào xác nhận niềm tin hay giả thuyết của riêng họ.
Nó tác động đến các quyết định của nhà đầu tư như thế nào? Mỗi trader sẽ có phương pháp riêng trong việc tìm ngưỡng mua vào và bán ra dựa trên kinh nghiệm của mỗi người. Một số người sẽ có phương pháp kỳ lạ mà những nhà đầu tư khác không thể sử dụng được. Tuy nhiên, phương pháp đó lại thành công với họ.
Tôi khuyên bạn nên cởi mở và học hỏi nhiều phương pháp khác nhau khi tham gia thị trường Crypto. Trên thực tế, nhà đầu tư chuyên nghiệp luôn tìm kiếm phương pháp mới để thử nghiệm và đánh giá điểm mạnh, điểm yếu của chúng.
Thiên kiến kết quả
Thiên kiến này mô tả tư duy thích đánh giá quyết định dựa trên kết quả thay vì cả quá trình. Nó có thể ảnh hưởng rất lớn đến các nhà đầu tư, nhất là khi họ đang quá tự tin với khả năng “đánh đâu thắng đó” của mình.
Trên thị trường Crypto, chúng ta rất khó dự đoán hướng đi của Bitcoin. Chênh lệch giá giữa một đợt tăng và một đợt giảm trên thị trường này lớn đến mức một “chú gà” có thể nghĩ mình là thiên tài khi vô tình mua BTC vào trước ngày giá tăng.
Do đó, bạn nên đánh giá kỹ quyết định của mình bất kể kết quả là gì. Bạn cần nghiên cứu những rủi ro, sai phạm hay thiếu sót mình đã gây ra hoặc sẵn sàng chấp nhận và đánh giá xem các yếu tố đó tác động đến kết quả ra sao.
Thiên kiến thông tin
Đây là một thiên kiến nhận thức khiến người ta tìm kiếm thêm nhiều thông tin hơn, mặc dù việc này chẳng ảnh hưởng gì đến hành động.
Đối với nhà đầu tư có kiến thức về phân tích kỹ thuật trong đầu tư, việc sử dụng nhiều chỉ báo khác nhau là một cách hay để xác định xu hướng giá của Bitcoin nhằm tìm điểm vào hợp lý.
Tuy nhiên, sử dụng quá nhiều chỉ báo có thể làm bạn mệt mỏi và ảnh hưởng tiêu cực đến khả năng tư duy, kể cả khi đó là những chỉ báo với độ chính xác rất cao như MACD, Stochastic, RSI….
Do đó, theo tôi, bạn nên lựa chọn, xây dựng một phương pháp giao dịch và đầu tư phù hợp với bản thân, đồng thời bỏ bớt đi những thông tin dư thừa.
Thiên kiến ủng hộ sự lựa chọn
Đây là hiện tượng mô tả một người rất tin tưởng vào sự lựa chọn của mình bất kể các lỗ hổng tồn tại xung quanh nó.
Ví dụ: Bitconnect là một coin tiềm năng, bạn có thể thu được lợi nhuận đến 40% thông qua việc mời người thân, bạn bè… tham gia. Bạn càng mời được nhiều người tham gia thì lợi nhuận càng cao. Ngay sau khi bạn mua Bitconnect, giá đã tăng lên. Bạn cảm thấy khoản đầu tư này thật tuyệt vời và quyết định giữ lâu dài.
Trên thực tế, Bitconnect chỉ là một mô hình ponzi. Nếu quyết định nắm giữ hơn một năm thì bây giờ chắc hẳn bạn đã phá sản. Vào ngày 14/01/2018, một đồng Bitconnect trị giá khoảng 300 đô la. 3 ngày sau, nó giảm đến 88% giá trị và chỉ còn 35 đô la. Tới lúc này thì chẳng ai hài lòng với quyết định ban đầu (mua và giữ Bitcoinnect) của mình cả. Bạn hãy tự tìm hiểu và kiểm chứng các thông tin, thay vì làm theo những suy nghĩ đã bị thiên lệch.
Quá tự tin
Một số người quá tự tin về khả năng của bản thân và đôi khi phải đối mặt với nhiều rủi ro hơn trong quá trình đầu tư.
Ví dụ trong giai đoạn thị trường tăng trưởng, mua mã nào sẽ lãi ngay mã đó, một người dễ cho rằng mình quá giỏi. Ngay cả những nhà đầu tư giàu kinh nghiệm cũng hoàn toàn có thể bị vướng vào thiên lệch này. Khi vào vốn lớn (thậm chí tất tay) trong lần tiếp theo và sau đó thị trường điều chỉnh, họ mất trắng phần lãi đã có, thậm chí âm luôn cả vốn ban đầu.
Lời khuyên cho bạn là hãy luôn giữ cái đầu lạnh khi đầu tư và cẩn trọng với mỗi bước đi của mình.
FOMO và FUD
Một loại tâm lý nữa mà các nhà đầu tư cũng thường gặp là FOMO và FUD. Có thể tạm hiểu FOMO là tham lam quá đà, còn FUD là sợ hãi quá độ.
Ví dụ như khi mã nào đó tăng trưởng mạnh sau một đêm thì sẽ có nhiều nhà đầu tư (nhất là những nhà đầu tư ít kinh nghiệm) lao vào mua vì nghĩ giá sẽ còn tiếp tục tăng (FOMO). Hoặc trong giai đoạn Covid, phần đông nhà đầu tư nghĩ thị trường sẽ sụp đổ nên đã bán tháo tài sản của mình (FUD).
Tuy nhiên, trong ngắn hạn, chúng ta sẽ không bao giờ biết chắc 100% rằng một mã nào đó, hoặc thị trường sẽ tăng hay giảm. Điều quan trọng nhất là bạn phải có chiến lược đầu tư rõ ràng, phù hợp với mục tiêu cá nhân và tuân thủ nó thay vì chạy theo đám đông.
Những cung bậc tâm lý đầu tư theo chu kỳ của thị trường
Trong từng thời điểm của thị trường Crypto nói riêng hay thị trường tài chính nói chung, nhà đầu tư sẽ có những tâm lý rất khác nhau. Việc hiểu được các cung bậc cảm xúc trong từng thời điểm của thị trường có thể giúp bạn kiểm soát tâm lý đầu tư nhằm đưa ra những quyết định sáng suốt, từ đó thu về lợi nhuận bền vững trong dài hạn.
Dưới đây là 16 cung bậc cảm xúc mà các nhà đầu tư trên bất kỳ thị trường tài chính nào cũng phải trải qua.
Nghi ngờ: Không thật sự chắc chắn về xu hướng
Sau thời gian dài tích lũy, thị trường đã bắt đầu tăng nhẹ nhưng nhà đầu tư vẫn còn nghi ngờ để xuống tiền.
Hy vọng: Bắt đầu nhận ra xu hướng tăng
Khi nhận thấy xu hướng tăng đã chắc chắn hơn, tâm lý đầu tư của họ lúc này là hy vọng coin/token mà mình đã mua sẽ tăng giá trong tương lai gần.
Lạc quan: Lạc quan với triển vọng sắp tới
Khi lực mua áp đảo lực bán, giá coin/token tăng nhanh. Điều này càng thu hút dòng tiền. Đây cũng là giai đoạn đặc biệt hấp dẫn nhà đầu tư mới (F0) tham gia thị trường, đa số đều lạc quan và hứng thú với những điều mới mẻ.
Niềm tin: Tin tưởng vào thị trường
Khi xu hướng tăng đã quá rõ ràng, những nhà đầu tư sớm cũng đã có lợi nhuận, sẽ tạo ra niềm tin lớn và thúc đẩy nhiều nhà đầu tư đổ tiền để mua thêm coin/token.
Cảm xúc: Nhìn nhận một cách tích cực về thị trường
Thông thường trong giai đoạn này, nhiều tin tức tích cực liên quan đến Crypto xuất hiện, tạo nên cảm xúc tích cực cho nhà đầu tư. Giai đoạn này cũng thu hút dòng tiền và số lượng lớn nhà đầu tư F0.
Hưng phấn: Sự hưng phấn đến từ mức lợi nhuận lớn
Khi đạt được mức lợi nhuận vượt kỳ vọng, nhiều nhà đầu tư cảm thấy tự tin vào khả năng của mình và dồn toàn bộ số tiền có được, thậm chí vay mượn thêm để đầu tư nhiều hơn.
Thỏa mãn: Thỏa mãn với mức lợi nhuận có được
Thị trường bắt đầu có dấu hiệu đi ngang, nhưng đa số nhà đầu tư F0 không nhận ra vì tâm lý đầu tư của họ là đang thỏa mãn khi có được lợi nhuận một cách nhanh chóng. Nhà đầu tư mua coin/token ở giai đoạn này thường dễ “đu đỉnh”.
Lo ngại: Lo ngại về xu hướng giảm sắp tới
Tài khoản của nhiều nhà đầu tư bắt đầu giảm theo thị trường. Lúc này tâm lý lo lắng dần xuất hiện, nhưng nhiều nhà đầu tư vẫn chưa dám đưa ra quyết định với danh mục của mình.
Từ chối: Từ chối rút lui và tin thị trường sẽ sớm phục hồi
Tài khoản âm, mức lỗ ngày một tăng nhưng nhà đầu tư không muốn cắt lỗ vì họ không tin thị trường đang bước vào giai đoạn phân phối (chu kỳ giảm).
Sợ hãi: Bắt đầu lo sợ với mức lỗ danh nghĩa
Giá coin/token rơi vào đà giảm nhiều phiên liên tiếp, nếu tăng thì chỉ tăng nhẹ, sau đó lại giảm. Tâm lý đầu tư trên diện rộng của thị trường lúc này là sợ hãi. Các nhà đầu tư bắt đầu lo sợ khi số vốn bỏ ra bị hao hụt từng ngày.
Tuyệt vọng: Rơi vào tuyệt vọng vì mức lỗ lớn
Tài khoản âm có thể quá nửa. Lúc này cắt lỗ cũng không còn ý nghĩa, nhà đầu tư rơi vào tuyệt vọng, chỉ mong mỏi được hòa vốn (hay về bờ).
Hoảng loạn: Sự sụp đổ và thua lỗ trên diện rộng gây ra tâm lý hoảng loạn
Thị trường bước vào giai đoạn giảm quá rõ rệt, dẫn đến tâm lý hoảng loạn trên diện rộng.
Bán tháo: Quá lo sợ dẫn đến bán lỗ tài sản
Vì hoảng loạn, nhiều nhà đầu tư bắt đầu bán tháo coin/token bất chấp giá đã giảm sâu. Chính điều này càng khiến cho giá trên thị trường xuống thấp hơn.
Thất vọng: Không còn hy vọng và trở nên tiêu cực
Thị trường tiếp tục chuỗi ngày giảm giá. Nhà đầu tư cảm thấy không còn hy vọng về bờ. Tâm lý đầu tư bắt đầu trở nên cực kỳ tiêu cực.
Rời bỏ thị trường: Ân hận, hối tiếc, tự hứa sẽ không quay lại
Mất niềm tin vào thị trường, nhà đầu tư có tâm lý ân hận, hối tiếc và tự hứa sẽ không bao giờ “chơi” Crypto nữa.
Mất niềm tin: Mất niềm tin vào Crypto và chuyển sang kênh đầu tư an toàn hơn
Thị trường Crypto không còn là một kênh đầu tư yêu thích. Dòng tiền dần chuyển sang các kênh đầu tư khác an toàn hơn như gửi tiết kiệm. Nhà đầu tư mất niềm tin hoàn toàn vào Crypto.
Bạn có thể đọc thêm thông tin về chu kỳ cảm xúc của nhà đầu tư để có biện pháp hành động thích hợp:
16 cung bật cảm xúc đầu tư trong từng thời điểm trên thị trường Crypto
Những cảm xúc này diễn ra và lặp lại theo một chu kỳ. Điều quan trọng là bạn phải nhận ra tâm lý của bản thân và toàn thị trường, từ đó đưa ra quyết định có xác suất thắng cao rồi dần đúc kết thành bài học trên con đường trở thành nhà đầu tư Crypto chuyên nghiệp.
Những lưu ý để đầu tư Crypto thành công
Tránh những bẫy tâm lý khi đầu tư
Những hiện tượng tâm lý được nêu ra trong bài viết này đều là các bẫy tâm lý phổ biến khi đầu tư.
Người xưa có câu “Biết người biết ta trăm trận trăm thắng”. Tuy rất khó, hay gần như không thể đạt đến trình độ “trăm trận trăm thắng”, nhưng hiểu được tâm lý đầu tư của bản thân trước khi ra quyết định sẽ giúp ích cho bạn rất nhiều.
Nếu thấy mình đang có một trong những loại cảm xúc nêu trên, hãy bình tĩnh xem xét liệu bạn có đang tách bạch khỏi đám đông hay không để đưa ra những quyết định chuẩn xác hơn.
Sẵn sàng cho những tình huống xấu có thể xảy ra
Trong đầu tư, không bao giờ bạn biết chắc thị trường sẽ đi theo hướng mà mình mong muốn sau khi vào vốn.
Có 2 nguyên tắc bất di bất dịch mà tôi luôn nhắc nhở học viên, đó là: “Chỉ đầu tư trong khả năng tài chính của mình” và “Tuyệt đối không bao giờ tất tay”.
Chỉ đầu tư trong khả năng tài chính của mình
Chỉ đầu tư vào Crypto số tiền mà bạn có thể chấp nhận mất, thậm chí là mất trắng mà không ảnh hưởng lớn đến cuộc sống cá nhân.
Tuyệt đối đừng bao giờ dùng tiền vay mượn để đầu tư, cũng như đừng dành 100% số vốn cho Crypto. Khi lựa chọn đầu tư bằng số tiền mình sẵn sàng mất, bạn đủ bình tĩnh để quan sát thị trường, đưa ra các quyết định hợp lý và quan trọng là có thể ngủ ngon.
Tuyệt đối không bao giờ tất tay
Tuyệt đối không nên dành tất cả số vốn đầu tư Crypto vào một mã nào đó, bạn cần phân bổ vốn vào đa dạng các loại coin theo chiến lược phân tích của bản thân.
Không dùng toàn bộ số vốn để vào lệnh trong một lần vì rủi ro cao và nhiều khả năng đánh mất các cơ hội vào lệnh tốt khác có thể xuất hiện trong tương lai. Hãy phân chia số vốn đó thành nhiều phần để canh mua/canh bán nhiều lần ở các mức giá khác nhau. Khi đó, bạn sẽ không bị lỡ những mức giá tốt để mua vào do đã hết vốn, chia đều được rủi ro, không bỏ lỡ các cơ hội chốt lời tốt, cũng như không lo chốt hết coin/token rồi mà giá vẫn đang đi lên.
Học cách làm chủ tâm lý và cảm xúc
Tất cả các quyết định liên quan đến đầu tư tài chính thường mang yếu tố tâm lý – cảm xúc rất lớn. Như ông bà ta đã nói “Đồng tiền đi liền khúc ruột”.
Đặc biệt, thị trường Crypto lại biến động rất lớn, có thể ví như một con ngựa hoang, thì cảm xúc lúng túng, lo lắng mỗi lần đưa ra quyết định là hoàn toàn bình thường. Tuy nhiên, mức độ lúng túng sẽ giảm dần khi bạn thực hiện được 2 điều dưới đây.
Trang bị nền tảng kiến thức vững chắc
Không khó để bạn tìm thấy các thông tin, phân tích, cập nhật để đánh giá trước khi xuống tiền. Nếu việc tự tìm kiếm thông tin quá khó với bạn, hãy tìm đến các khóa học hoặc dịch vụ chuyên nghiệp để được hỗ trợ nhanh nhất.
Đừng để đầu tư Crypto trở thành một trò chơi may rủi. Để trở thành nhà đầu tư thông minh, bạn có thể tìm hiểu về CIC trong Lộ trình đầu tư Crypto dành cho người mới.
Tại đây, bạn sẽ nắm vững kiến thức từ cơ bản đến chuyên sâu về Crypto từ những bài giảng của tôi – Trần Đăng Khoa có kinh nghiệm hơn 10 năm trong lĩnh vực này. Không chỉ thế, bạn còn được tham gia vào một cộng đồng đầu tư chất lượng cùng nhiều lợi ích khác mà chỉ thành viên CIC mới có.
Trải nghiệm để tích lũy kinh nghiệm
Bạn phải trải nghiệm đủ nhiều, biết tuân thủ nguyên tắc, quản trị rủi ro, không để thị trường “giết chết” bạn. Cách để chiến thắng trong thị trường Crypto là đảm bảo mình không bị thị trường tiêu diệt. Người chiến thắng trước hết phải là người sống sót sau khi vượt qua những “cơn bão” của thị trường.
Trên đây, tôi đã phân tích những tâm lý đầu tư thường gặp để bạn có thể chủ động đầu tư hiệu quả nhất. Đừng bỏ qua các bài viết khác trong bộ cẩm nang Crypto cho người mới bắt đầu mà tôi đã thực hiện. Chúc bạn đầu tư thành công!
Trần Đăng Khoa
Bài viết nổi bật:
- Tâm lý thị trường và vị thế đầu tư trên thị trường Crypto
- Sàn Binance: Tổng hợp A ‒ Z những điều cần biết trước khi đầu tư
- Stablecoin là gì? Các đồng stablecoin lớn nhất hiện nay
