Bên cạnh sàn tập trung thì sàn phi tập trung hay DEX cũng thường được nhắc tới. Vậy Sàn DEX là gì, liệu bạn đã hiểu rõ? Đáp án có trong bài viết.
Sàn DEX ngày càng trở nên quan trọng trong hệ sinh thái tiền mã hóa phi tập trung. Với sự bùng nổ của công nghệ Blockchain cũng như số lượng dự án DeFi gia tăng, sàn DEX đã nhanh chóng trở thành lựa chọn được nhiều người ưu tiên. Vậy sàn DEX là gì và hoạt động như thế nào? Hãy cùng tôi khám phá chi tiết để hiểu rõ hơn về loại sàn giao dịch Crypto này.
Tìm hiểu về sàn DEX
Sàn DEX là gì?
Sàn DEX (Decentralized Exchange) là một nền tảng giao dịch tiền mã hóa phi tập trung. Nền tảng này được xây dựng dựa trên công nghệ Blockchain và sử dụng các hợp đồng thông minh (smart contracts) để cho phép người dùng giao dịch tiền mã hóa trực tiếp với nhau mà không cần thông qua bên thứ ba như sàn giao tập trung (CEX).
Sàn DEX mang lại quyền kiểm soát tối đa đối với tài sản của người dùng, đồng thời tạo điều kiện cho giao dịch diễn ra một cách phi tập trung và an toàn hơn. Tính chất phi tập trung của DEX giúp người giao dịch mang đến sự tin cậy tuyệt đối về quyền sở hữu và quyền kiểm soát tài khoản. Đây chính là ưu thế lớn nhất của DEX.
Đặc điểm của sàn DEX
- Phi tập trung: Sàn DEX không có bên quản lý tập trung, thay vào đó giao dịch diễn ra trực tiếp giữa các bên thông qua hợp đồng thông minh trên Blockchain.
- Quyền riêng tư: Người dùng không cần cung cấp thông tin cá nhân để tham gia giao dịch trên sàn DEX, giúp bảo vệ quyền riêng tư.
- Tính thanh khoản: Sàn phi tập trung thường có tính thanh khoản thấp hơn so với các sàn tập trung do số lượng người dùng nhỏ.
- Tự động hóa: Hợp đồng thông minh trên sàn DEX tự động thực hiện giao dịch và xác minh tính hợp lệ của chúng, giảm thiểu sai sót từ con người.
- Tính minh bạch: Mọi giao dịch được ghi lại trên Blockchain và có thể được kiểm tra công khai.
Cách hoạt động của sàn DEX như thế nào?
DEX sử dụng các hợp đồng thông minh và cơ sở hạ tầng Blockchain để người dùng trao đổi tiền mã hóa trực tiếp với nhau. Dưới đây là cách một DEX hoạt động.
Sản phẩm dự án DEX
Đầu tiên, một dự án DEX sẽ phát triển và triển khai một sản phẩm sàn giao dịch phi tập trung dựa trên một Blockchain cụ thể, ví dụ như Ethereum. Sản phẩm này sẽ bao gồm cả giao diện người dùng (UI) và các hợp đồng thông minh để quản lý quá trình giao dịch.
Tạo cặp giao dịch
DEX cho phép người dùng tạo các cặp giao dịch tiền mã hóa, ví dụ như cặp ETH/DAI (Ethereum/DAI) hoặc BTC/USDT (Bitcoin/USDT). Mỗi cặp giao dịch này có một hợp đồng thông minh riêng.
Nạp tiền vào ví
Người dùng cần nạp tiền vào ví của họ trên DEX nhằm đảm bảo họ có sẵn tiền mã hóa để thực hiện giao dịch.
Đặt lệnh mua và bán
Người dùng có thể đặt lệnh mua hoặc bán tiền mã hóa trên DEX. Lệnh này được lưu trữ trong hợp đồng thông minh và không cần thông qua bất kỳ bên thứ ba nào khác.
Khớp lệnh
Khi có lệnh mua và lệnh bán khớp nhau (ví dụ: người nào đó muốn mua ETH với giá được đề xuất bởi người khác đang bán ETH), hợp đồng thông minh sẽ tự động thực hiện giao dịch bằng cách chuyển tiền từ ví của người mua sang ví của người bán và trao đổi tiền mã hóa tương ứng.
Thanh toán và rút tiền
Sau khi giao dịch được thực hiện, số tiền mã hóa mới mua sẽ được lưu trữ trong ví của người mua. Họ có thể rút tiền này ra khỏi DEX bất kỳ lúc nào bằng cách sử dụng ví cá nhân của mình.
Phí giao dịch
Một số sàn DEX sẽ thu phí giao dịch để duy trì hoạt động của họ. Phí này thường được tính dựa trên khối lượng giao dịch hoặc theo một cách khác dựa trên cơ cấu cụ thể của sàn.
Đừng bỏ qua: Bitcoin halving là gì? Chuẩn bị gì cho Bitcoin halving 2024
Sàn DEX có ưu và nhược điểm gì?
Ưu điểm
- Cung cấp tính bảo mật cao hơn cho người dùng, vì họ giữ toàn quyền kiểm soát ví và tài sản của mình.
- Sàn DEX giúp bảo vệ quyền riêng tư của người dùng, vì không yêu cầu họ cung cấp thông tin cá nhân khi tham gia giao dịch. Người dùng có thể thực hiện giao dịch mà không cần tài khoản hoặc xác minh danh tính.
- Loại bỏ bên thứ ba trung gian. Giao dịch được thực hiện trực tiếp giữa các người dùng thông qua hợp đồng thông minh trên Blockchain, giảm bớt rủi ro liên quan đến sự cố của sàn hoặc bị hack.
- Hợp đồng thông minh trên sàn DEX giúp tự động hóa quá trình giao dịch và xác minh, giảm thiểu sai sót do con người.
Nhược điểm
- DEX thường có tính thanh khoản thấp hơn so với sàn CEX. Điều này có nghĩa là trong một số trường hợp, bạn có thể gặp khó khăn trong việc tìm người mua hoặc người bán cho giao dịch của mình.
- Thường chỉ hỗ trợ giao dịch tiền mã hóa và token ERC-20 trên nền tảng Ethereum. Việc giao dịch tài sản truyền thống hoặc tài sản từ Blockchain khác có thể gặp khó khăn.
- Mặc dù hợp đồng thông minh trên sàn DEX được kiểm tra và kiểm soát cẩn thận, nhưng vẫn có khả năng xảy ra lỗi trong mã nguồn thông minh, dẫn đến các vấn đề bảo mật hoặc mất tài sản.
- Sàn DEX có thể khó sử dụng cho người mới bắt đầu vì bạn cần hiểu về cách sử dụng ví, hợp đồng thông minh và các thuật ngữ kỹ thuật khác.
So sánh sàn DEX với sàn CEX
Sàn DEX và sàn CEX là hai hình thức sàn giao dịch phổ biến nhất trong lĩnh vực tiền mã hóa. Mặc dù cùng là nền tảng giao dịch nhưng chúng lại có những đặc điểm riêng biệt.
Dưới đây là bảng so sánh chi tiết giữa sàn CEX và DEX.
| Sàn CEX | Sàn DEX | |
| Cấu trúc | CEX là sàn tập trung quản lý bởi công ty/tổ chức trung gian. Người dùng phải đăng ký tài khoản và giao dịch thông qua sàn. | DEX hoạt động phi tập trung dựa trên giao thức Blockchain, sử dụng hợp đồng thông minh thay vì bên trung gian. |
| Bảo mật | Yêu cầu cung cấp thông tin cá nhân nên có rủi ro bị hack hoặc rò rỉ dữ liệu. | Không lưu trữ thông tin người dùng, giao dịch trực tiếp và an toàn hơn. |
| Quyền riêng tư | Người dùng CEX ít quyền kiểm soát dữ liệu hơn. | DEX không đòi hỏi thông tin cá nhân, đảm bảo quyền riêng tư tối đa. |
| Phí giao dịch | CEX hay áp dụng phí cao hơn DEX, đôi khi lên tới vài %. | DEX chỉ tính phí maker-taker nhỏ hơn hoặc miễn phí. |
| Thanh khoản | Khối lượng giao dịch lớn hơn, giá cả ổn định và ít chênh lệch giá hơn. | DEX có thể thiếu thanh khoản do khối lượng nhỏ hơn. |
| Minh bạch | Dữ liệu giao dịch CEX không công khai. DEX ghi lại rõ ràng trên blockchain. | DEX ghi lại giao dịch rõ ràng trên blockchain. |
| Khả năng tiếp cận | Dễ tiếp cận hơn vì quy mô lớn. | DEX chưa phổ biến rộng rãi đến người dùng. |
| Tính pháp lý | CEX phải tuân thủ quy định của chính phủ các nước. | DEX hoạt động theo nguyên tắc phi tập trung, khó kiểm soát hơn về mặt pháp lý. |
| Tính ổn định | Giao dịch trên CEX phụ thuộc vào mạng và hệ thống trung tâm. Sàn vẫn hoạt động kể cả khi mạng internet hay sàn gặp trục trặc. | DEX hoàn toàn dựa trên Blockchain, sẽ ngừng hoạt động nếu Blockchain bị lỗi. |
| Khả năng mở rộng | Có thể mở rộng dễ dàng hơn do quản trị tập trung. | Mở rộng chậm hơn do phụ thuộc vào cộng đồng người dùng. |
| Độ dễ sử dụng | Có thể phức tạp hơn cho người mới bắt đầu sử dụng vì cần hiểu về cách sử dụng ví và hợp đồng thông minh. | Dễ sử dụng hơn cho người mới nhờ giao diện đơn giản. |
Top những sàn DEX uy tín hiện nay
Dưới đây là danh sách 10 sàn DEX uy tín hiện nay:
- Uniswap (UNI): Uniswap là một trong những sàn DEX lớn nhất và phổ biến nhất. Nó chạy trên mạng Ethereum, có tính thanh khoản cao và được sử dụng rộng rãi cho giao dịch các token ERC-20.
- SushiSwap (SUSHI): SushiSwap cũng là một sàn DEX chạy trên Ethereum và là một phiên bản fork của Uniswap. Nó có nhiều tính năng mở rộng và hệ sinh thái phát triển đa dạng.
- Balancer (BAL): Balancer là một sàn DEX cho phép người dùng tạo các “ví cân bằng” (balancer pool) tùy chỉnh bao gồm nhiều loại token khác nhau. Ví dụ, bạn có thể tạo một ví cân bằng Balancer gồm 50% ETH, 30% BTC và 20% USDT, smart contract sẽ tự động điều chỉnh lượng token khi có giao dịch để luôn duy trì tỷ lệ này.
- Curve Finance (CRV): Curve là sàn DEX được tối ưu hóa cho giao dịch các stablecoin và cung cấp tính thanh khoản cao cho các cặp tiền mã hóa liên quan đến stablecoin.
- 1inch (1INCH): 1inch là một giao diện tự động hóa giao dịch đa sàn, cho phép bạn tìm kiếm các giao dịch tốt nhất trên nhiều sàn DEX khác nhau.
- Kyber Network (KNC): Kyber Network là một sàn DEX chạy trên Ethereum, hỗ trợ giao dịch giữa các loại token ERC-20.
- DODO: DODO là một sàn DEX trên Ethereum hướng đến tốc độ cao. Nó sử dụng công nghệ “limit order on-chain” để thực hiện giao dịch nhanh chóng mà vẫn đảm bảo an toàn, minh bạch.
- dYdX (DYDX): dYdX là một nền tảng giao dịch tài chính phi tập trung (DeFi) có tích hợp cả tính năng giao dịch kỹ quỹ (margin) và giao dịch hợp đồng tương lai vĩnh cửu (perpetual futures).
- PancakeSwap (CAKE): PancakeSwap là một sàn DEX chạy trên mạng Binance Smart Chain (BSC) và cung cấp tính thanh khoản cho các dự án trên BSC.
- GMX: GMX là sàn DEX đa Blockchain cho phép giao dịch Crypto và stablecoin giữa các chuỗi Ethereum, Bitcoin và Polygon một cách nhanh chóng thông qua các hợp đồng thông minh tự động hóa.
Tìm hiểu thêm: Top 20 các sàn giao dịch coin uy tín
Sàn DEX có an toàn không?
Dù sàn DEX mang lại nhiều lợi ích về quyền riêng tư và phi tập trung, song vẫn có một số nguy cơ an ninh cần lưu ý:
- Rủi ro lỗi phần mềm: Hợp đồng thông minh chứa lỗ hổng bảo mật có thể dẫn đến mất tiền.
- Tấn công Phishing: Người dùng dễ trở thành nạn nhân của các website giả mạo hoặc email lừa đảo.
- Lỗi từ phía người dùng: Không cẩn thận trong việc bảo vệ seed phrase, private key có thể dẫn đến mất tiền.
- Một số sàn DEX mới có thể chưa đảm bảo an toàn tốt.
Tuy nhiên, nếu lựa chọn các sàn uy tín có hệ thống an ninh tốt, thường xuyên cập nhật bản vá lỗ hổng, người dùng vẫn có thể giao dịch an toàn.
Triển vọng phát triển của sàn DEX
Về triển vọng phát triển của sàn DEX trong tương lai, tôi có thể nhận định như sau:
- Sàn DEX sẽ ngày càng phổ biến bởi ưu điểm về tính bảo mật, minh bạch, phi tập trung cao hơn. Người dùng không còn phụ thuộc vào bất kỳ bên trung gian nào. Tuy nhiên, chưa thể khẳng định CEX sẽ bị DEX thay thế hoàn toàn.
- Công nghệ Blockchain phát triển sẽ giúp các giao dịch trên DEX có tốc độ nhanh hơn, phí giao dịch rẻ hơn, khắc phục được nhược điểm về hiệu suất của DEX hiện nay.
- DEX sẽ mở rộng và tích hợp thêm nhiều tính năng như hỗ trợ token, NFT, các công cụ tài chính mới như margin trading, lending…
- Sự ra đời của các tiêu chuẩn giao dịch mới như DEX aggregators sẽ thúc đẩy sự cạnh tranh và phát triển toàn diện hơn cho loại hình DEX.
- Các quốc gia, tổ chức ngày càng có chính sách thuận lợi cho mô hình Blockchain, DEX để tham gia vào xu thế chung.
Nhìn chung, triển vọng của sàn DEX trong tương lai rất sáng sủa khi ngày càng chiếm vị trí quan trọng trên thị trường Crypto.
Không chỉ cung cấp tính an toàn và quyền riêng tư cho người dùng, sàn DEX còn thúc đẩy sự phát triển của các dự án tiền mã hóa và chuẩn hóa quy trình giao dịch. Mặc dù còn nhiều thách thức và vấn đề cần giải quyết, sàn DEX đang đóng góp quan trọng vào việc xây dựng một tương lai tài chính phi tập trung và thúc đẩy sự đổi mới trong ngành.
Trần Đăng Khoa
